Koalicija „Za budućnost Crne Gore“, koju čine Nova srpska demokratija na čelu sa Andrijom Mandićem i Demokratska narodna partija Milana Kneževića, zalaže se za donošenje zakona kojim bi se, kako su naveli, „više“ NVO „koje pokušavaju da utiču na spoljnu i unutrašnju politiku naše zemlje“, „koje funkcionišu izvan i iznad zakona“, koje „podmeću, lažu i vode veoma preciznu kampanju za potrebe stranog naručioca“ i „sebi daju za pravo da nonšalantno dijele moralne lekcije i etikete gotovo svim političkim, ali i državnim institucijama“ proglasilo „agentima stranog uticaja u Crnoj Gori“, i to, kako je danas saopšteno, po uzoru na Zakon o registraciji stranih agenata u Sjedinjenim Američkim Državama.

Iz saopštenja je jasno da je cilj pomenute koalicije srpskih nacionalističkih stranaka u Crnoj Gori da bar najglasnije NVO u državi proglasi „agentima stranog uticaja“ samo zato što primaju donacije iz inostranstva, iako to nije ono što predviđa Zakon o registraciji stranih agenata (FARA) u SAD. Taj zakon se primjenjuje samo na organizacije i pojedinačne osobe koje u SAD rade pod upravljanjem i kontrolom iz inostranstva i ne izjednačava takvo upravljanje sa prijemom inostranih donacija, kako je to očigledno Koalicija ZBCG shvatila.

Osnivanje i rad nevladinih organizacija u Crnoj Gori je već u potpunosti regulisano važećim Zakonom o nevladinim organizacijama, koji je u skladu sa evropskim standardima i EU acquis communautaire. Pored toga, svaka NVO je obavezna da, u skladu sa Zakonom o računovodstvu, podnosi godišnje finansijske izvještaje nadležnim organima, uključujući Poreskoj upravi Crne Gore, te su u skladu sa Zakonom o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma u obavezi da izvrše registraciju „stvarnog vlasnika”. Ove obaveze obezbjeđuju transparentnost u radu NVO sektora, a svako odstupanje ili nepoštovanje zakona povlači zakonske sankcije.

Imajući u vidu da Koaliciju ZBCG koja predlaže uvođenje ovakvog zakona čine političari proputinovske orijentacije, razumno je pribojavati se negativnog efekta koji je usvajanje zakona o stranim agentima imalo u Rusiji i to posebno na organizacije koje su se hrabro borile protiv korupcije i zalagale za razjašnjenje ubistava novinara. Ovakav prijedlog ispostavlja ozbiljnu sumnju u deklarativno evropska usmjerenja ove koalicije i navodi na mogućnost da se iza takvog prijedloga krije neka druga agenda da bi se nevladin sektor ućutkao. Ovakvi zakoni su tipični za totalitarne sisteme, a Crna Gora naprotiv, stremi demokratskoj i evropskoj budućnosti.

Iskustva primjene ovakvih zakona u Rusiji, Mađarskoj, Gruziji, Slovačkoj, Turkmenistanu, Kirgistanu pokazuju da su ih države zloupotrebljavale tako da uguše kritiku i zavedu teror u organizovanom civilnom društvu, medijima i među građanima pojedinačno.

Zajednička osobina ovih zakona je da se svi koji primaju donacije iz inostranstva, a koji se bave široko definisanim „političkim aktivnostima“ registruju kao „inostrani agenti“, „inostrani predstavnici“ ili “organizacije koje služe interesima stranih vlasti“. Zakon se primjenjuje bez obzira na to da li donacije dolaze iz državnih ili privatnih izvora, kao i bez obzira na to da li organizacije ili neformalne grupe ili čak pojedinci sprovode aktivnosti u ime stranog donatora. Zakoni su sadržali stroge obaveze izvještavanja i administrativne obaveze čije je i najmanje kršenje povlačilo ozbiljne kazne i zabranu djelovanja.

Evropski sud za ljudska prava i Evropski sud pravde, kao i Komitet za ljudska prava UN, OEBS i Venecijanska komisija Savjeta Evrope zaključili su da zakoni o stranim agentima krše ljudska prava (na slobodu udruživanja, izražavanja i privatnost, i zabranu diskriminacije) na štetu ne-profitnih organizacija, grupa i medija. Pošto je Evropski sud pravde već jednom osudio Mađarsku zbog prvobitne verzije takvog jednog zakona, donijet je novi, koji je sad predmet nove tužbe koju je Evropska komisija pokrenula protiv Mađarske. Zbog takvog zakona, zaustavljen je proces pridruživanja Gruzije EU.

Vlasti Republike Srpske su pod intenzivnim domaćim i međunarodnim pritiskom povukle u maju ove godine prijedlog takvog zakona koji je izrađen po uzoru na zakon Rusije. U Bugarskoj takođe proputinovska desnica od 2022. godine pokušava da progura takav zakon.

Svakako najglasnije NVO, a vjerovatno i nesaglediv broj ostalih, koje očigledno targetira sporna inicijativa, zalažu se isključivo za što brže i bolje ispunjavanje zahtjeva za članstvo u Evropskoj uniji, koji se svode na vladavinu prava i obaveznu zaštitu ljudskih prava. Zakoni o stranim agentima u Mađarskoj, Slovačkoj, Gruziji, Rusiji korišteni su upravo protiv ljudskih prava, koja predstavljaju temelj zajednice kakva je EU. Nigdje ti zakoni nijesu korišteni da promovišu demokratiju, već da zabašure istinu da se iz tih država ljudi masovno iseljavaju u Zapadnu Evropu, a ne u Kinu i Rusiju.

Pozdravljamo odlučnu i hitnu reakciju svih ostalih parlamentarnih političkih partija koje su prepoznale opasnost ovog prijedloga i založile se za odbranu slobodnog i demokratskog društva, te decidno i javno uskratile podršku ovom prijedlogu.

Crna Gora se ozbiljnom politikom i temeljnim unaprijeđenjem vladavine prava, mira i ekonomske sigurnosti mora izboriti da sačuva svoju budućnost, kojoj prijete i ovakve inicijative koje podsjećaju na srednjevjekovne najave lova na vještice.

(abecednim redom)

Akcija za ljudska prava (HRA)

Centar za demokratiju i ljudska prava  (CEDEM)

Centar za ženska prava (CŽP)

Centar za razvoj nevladinih organizacija (CRNVO)

Centar za demokratsku tranziciju (CDT)

Institut za medije Crne Gore (IMCG)

Udruženje pravnika Crne Gore

Udruženje za odgovorni i održivi razvoj (UZOR)