B14.T5 – Tonsko snimanje ročišta: Izazovi, uporedne prakse i potreba za reformom u Crnoj Gori
HRA BILTEN 14 – TEMA 5
U crnogorskim sudovima i dalje se primjenjuje tradicionalni način vođenja zapisnika, pri čemu sudija diktira zapisničaru sadržaj onoga što je izrečeno na ročištu. Takav način rada usporava postupak, prekida prirodni tok rasprave i povećava rizik da izjave stranaka budu nepotpuno ili netačno prenesene, jer se u zapisnik unosi samo ono što sudija procijeni kao bitno.
Ovakav model negativno utiče na načelo neposrednosti postupka i otežava kasniju kontrolu zakonitosti i pravilnosti presuda, budući da drugostepeni sudovi raspolažu samo sažetkom, a ne i stvarnim tokom rasprave.
Iako Zakon o parničnom postupku u članu 121 omogućava tonsko snimanje ročišta, ono se u praksi ne koristi.
S druge strane, Zakonik o krivičnom postupku propisuje da se sve radnje u krivičnom postupku po pravilu audio ili audio-vizuelno snimaju (član 212), međutim, snimanje u praksi u Crnoj Gori predstavlja rijedak izuzetak.
U regionu su neke države djelimično napustile metodu diktiranog zapisnika, a neke je i dalje primjenjuju, kao Crna Gora.
U Albaniji je tonsko snimanje zakonska obaveza u građanskim i krivičnim postupcima, a digitalni audio sistem instaliran je u svim sudovima u zemlji. U praksi se snimanje primjenjuje na najvećem broju ročišta, dok izuzetak predstavljaju situacije kada se rasprave održavaju u kancelarijama sudija, gdje ne postoji odgovarajuća oprema, ili u situacijama tehničkih poteškoća.
U Sloveniji je posljednjih godina uvedena mogućnost tonskog snimanja rasprava, ali se ona još uvijek ne primjenjuje na isti način u svim sudovima. Pojedine sudije snimaju cijela ročišta, drugi samo određene faze, dok neki i dalje vode zapisnik diktiranjem. Tehnički izazovi, poput veoma obimnih transkripata i dodatnog opterećenja sudskog osoblja, doprinijeli su tome da se ova dva modela i dalje prepliću. Zbog toga je pokrenut pilot-projekat TIPCO, sistem za automatsko pretvaranje govora u tekst, koji se pokazao kao značajno olakšanje u radu sudija i zapisničara.
U Bosni i Hercegovini, u krivičnim postupcima, tonsko snimanje predstavlja standard – sudovi su tehnički opremljeni, snimanje je propisano zakonom i u praksi se redovno koristi za ispitivanja, glavne pretrese i druge procesne radnje, pri čemu audio zapis postaje sastavni dio spisa. Nasuprot tome, u parničnim postupcima tonsko snimanje je uvedeno kao mogućnost, ali u praksi gotovo da ne postoji, jer se ti postupci i dalje vode u malim kancelarijama bez adekvatnih tehničkih uslova.
U Hrvatskoj, tonsko snimanje sudskih rasprava predviđeno je zakonima, ali se uprkos višegodišnjim ulaganjima u opremu i softver, u praksi gotovo uopšte ne koristi, pa sudovi i dalje vode zapisnik diktiranjem. Ministar pravosuđa Damir Habijan najavio je da će se takvo stanje promijeniti te da će tonsko snimanje od 1. jula 2027. postati obavezno u parničnim, kaznenim i prekršajnim postupcima, uz uvođenje tehnologije u oko 1.500 sudnica širom zemlje.
U Srbiji je tonsko snimanje ročišta zakonom dozvoljeno, ali se u praksi gotovo ne koristi, jer sudovi snimanje odobravaju samo u izuzetnim slučajevima, pa se zapisnik i dalje vodi diktiranjem.
U mnogim državama van regije tonsko snimanje ročišta je uobičajena praksa, uključujući Švedsku, Estoniju, Austriju, Norvešku, Nizozemsku, Portugal, Veliku Britaniju, Brazil, koji su u potpunosti napustili tradicionalno diktiranje zapisnika.
U ključnim strateškim dokumentima, poput Strategije reforme pravosuđa 2024–2027. i Strategije digitalizacije 2025–2028, ne pominje se eksplicitno uvođenje audio snimanja ročišta. Jedina konkretnija naznaka dolazi iz saopštenja povodom posjete predsjednice Vrhovnog suda Valentine Pavličić njenom slovenačkom kolegi, gdje je razgovarano o gore navedenom TIPCO sistemu kao izuzetno efikasnom alatu u sudskom postupku i mogućnosti njegove primjene u crnogorskim sudovima.
Prema posljednjem izvještaju o sprovođenju Akcionog plana za Strategiju reforme pravosuđa 2024–2027, Apelacioni sud je potpisao Ugovor o donaciji sa Vladom SAD-a, pa bi taj sud trebao da dobije savremenu audio-vizuelnu konferencijsku opremu namijenjenu automatskom snimanju sjednica vijeća, pretresa i drugih aktivnosti suda, čime se stvaraju uslovi za rad u tzv. „pametnoj sudnici.“
Uzimajući u obzir sve navedeno, očigledno je da bi uvođenje obaveznog tonskog snimanja predstavljalo važan korak ka modernizaciji crnogorskog pravosuđa. Takvo rješenje bi unaprijedilo tačnost zapisnika, ubrzalo postupke, povećalo transparentnost i doprinijelo jačanju povjerenja građana u sudski sistem.
Crnogorski