Nevladine organizacije i građanske aktivistkinje izražavaju snažno protivljenje odluci Savjeta za davanje predloga naziva naselja, ulica i trgova Glavnog grada Podgorica da ulicu u Podgorici nazove po Darku Vlahoviću, mlađem vodniku Jugoslovenske narodne armije (JNA), koji je poginuo 28. decembra 1991. godine na teritoriji Republike Hrvatske.

Pozivamo Ministarstvo kulture i medija da primjeni zakon i stavi tačku na neodgovornu praksu (pre)imenovanja ulica, koja služi samo jednoj političkoj ideološkoj agendi, umjesto javnom interesu.

Prijedlog za imenovanje ulice je podnijelo Udruženje boraca ratova od 1990. Crne Gore, kojeg zastupa Radan Nikolić, a u njemu se Vlahović opisuje kao “istaknuta ličnost” zbog učešća u borbama protiv “hrvatske paravojske” kod Karlovca. Objašnjava se i da je njegova jedinica bila uključena u ratna dejstva na Kordunu, kao i da je prije pogibije, 28.12.1991. godine, uništio neprijateljski tenk, što predlagači vide kao “herojski čin” i “ispoljeni patriotizam u odbrani otadžbine”, koji “svjedoči o zadnjoj generaciji regruta JNA dostojnih ratne slave svojih predaka”.

Posebno problematičnim smatramo obrazloženje u kojem se navodi da je Vlahović „poginuo za otadžbinu“, iako je jasno da se tada nalazio na teritoriji suverene države Hrvatske, koja je proglasila nezavisnost još 25. juna 1991. godine. Takve formulacije iskrivljuju istorijske činjenice, ali i predstavljaju opasnu relativizaciju događaja iz ratova devedesetih, čije posljedice osjećamo i danas. Pojam ‘otadžbina’ u ovom slučaju je zloupotrijebljen kao izgovor za ratne pohode, iza kojeg je država svoje mlade ljude slala da poginu u besmislenom i nepotrebnom ratu, koji nije donio ništa dobro i u koji nikada nijesu ni smjeli biti poslati.

Dodatno, važno je sagledati širi istorijski kontekst, naročito ulogu Jugoslovenske narodne armije (JNA), koja je u tom periodu djelovala kao agresor. JNA je bila agresorska sila čije su akcije dovele do stradanja i razaranja širom Hrvatske. U vrijeme kada je Vlahović stradao, krajem decembra 1991. godine, opsada Dubrovnika bila je u punom jeku, uključujući i granatiranje zaštićenog Starog grada – kulturnog dobra pod zaštitom UNESCO-a. Samo mjesec dana ranije završena je opsada Vukovara, tokom koje je ubijeno preko 2700 ljudi, protjerano 22000, a građani su 56 dana živjeli bez vode, struje i osnovnih sredstava za život. Iako su neke kasarne JNA bile blokirane ili i napadnute od strane hrvatskih snaga, to ne umanjuje odgovornost JNA koja je svojim djelovanjem izazvala opšti strah i nesigurnost među građanima Karlovca, koji su bili izloženi granatiranju i oružanim napadima.

Takođe, podsjećamo da odluku o angažovanju JNA u Hrvatskoj nije donijelo legalno i legitimno Predsjedništvo SFRJ, jedini ustavni organ nadležan za vojsku, jer je u to vrijeme bilo u blokadi.

Uz razumijevanje boli porodica i prijatelja mnogih mladih ljudi, koji su izgubili živote zbog osvajačke politike tadašnje države, važno je znati zbog čega su poginuli u ratu i ko za taj rat primarno snosi odgovornost.

Smatramo da ovakav potez Savjeta predstavlja grubo kršenje Zakona o spomen-obilježjima i akt institucionalizovanog istorijskog revizionizma. To je još jedan pokušaj da se kroz simbolički prostor – ulice i trgove – mijenja karakter ratova 90-ih i uloge JNA u njima.

Zakon o spomen obilježjima precizno definiše kriterijume zaproglašenje “istaknute ličnosti”, a to može biti samo lice: 1) koje je posebno zaslužno za državni, društveni, ekonomski, naučni ili kulturni razvoj Crne Gore ili određenog područja, odnosno mjesta u Crnoj Gori; 2) čije djelo ima međunarodni istorijski, naučni, kulturni, humanistički ili sportski značaj; 3) koje je bilo organizator ili istaknuti učesnik oslobodilačkog rata, ustanka ili pokreta; 4) koje se posebno istaklo u borbi protiv fašizma. Takođe, Zakon jasno propisuje da nije dozvoljeno podizati spomen-obilježje: licu koje je bilo saradnik okupatora, njegovog saveznika ili pomagača; licu koje je zastupalo fašističke, šovinističke ili nacističke ideje ili ideologije; ili licu koje je u istoriji Crne Gore ili u istoriji čovječanstva imalo negativnu ulogu.

Nažalost, ova inicijativa nije izolovan slučaj, već predstavlja nastavak politike imenovanja ulica po pripadnicima JNA i Vojske Jugoslavije – poput Branka Krvavca, Vukomana Tešovića, kapetana Đurka Bojovića i pilota Eldina Hrapovića – koja je započeta u Pljevljima, a sada se prenosi i na teritoriju Glavnog grada. Ovo ukazuje na obrazac opasne i uporne politike koja, pod plaštom “patriotizma”, afirmiše ratnu prošlost koja je Crnu Goru već jednom skupo koštala odvela u međunarodnu izolaciju.

Ovakvi postupci štete i spoljnopolitičkoj poziciji Crne Gore. Prošle godine, upravo zbog narušenih odnosa sa Hrvatskom, Crna Gora nije zatvorila Poglavlje 31 (Spoljna, bezbjednosna i odbrambena politika), čiji dio čine i dobrosusjedski odnosi. Ovim se šalje poruka da Crna Gora nije spremna da se suoči sa sopstvenom prošlošću, ali i da svjesno provocira susjede i države članice EU. Crna Gora mora pokazati da i vrijednosno pripada Evropskoj uniji, što uključuje poštovanje zakona, ljudskih prava i sloboda, uz odgovoran odnos prema prošlosti.

Filip Kuzman, Antifašisti Cetinja
Tea Gorjanc Prelević, Akcija za ljudska prava (HRA)
Daliborka Uljarević, Centar za građansko obrazovanje (CGO)
Ervina Dabižinović, Centar za žensko i mirovno obrazovanje ANIMA
Velija Murić, Crnogorski komitet pravnika za zaštitu ljudskih prava
Demir Ličina, Udruženje Štrpci – protiv zaborava
Miloš Vukanović, Udruženje profesora istorije Crne Gore HIPMONT
Dina Bajramspahić, građanska aktivistkinja
Jovana Marović, građanska aktivistkinja