Strani sudsko-medicinski vještaci međunarodnog renomea izradili su izvještaje o povredama Jovana Grujičića i Marka Boljevića, koji su prijavili policijsku torturu u maju prošle godine u istrazi tzv. slučajeva “bombaških napada” na lokal Grand i kuću inspektora Duška Golubovića, i utvrdili da su tragovi torture u vidu “fizičkih i psiholoških simptoma” koje su zapazili prilikom pregleda Grujičića i Boljevića “visoko konzistentni” sa njihovim navodima da su mučeni u policiji udarcima, elektrošokovima, ponižavanjem i zastrašivanjem.

Akcija za ljudska prava (HRA) je obezbijedila izradu ovih izvještaja u saradnji sa Međunarodnim savjetom za rehabilitaciju žrtava torture (International Rehabilitation Council for Torture Victims – IRCT, https://www.irct.org) i Ekspertskom grupom nezavisnih forenzičara (Independent Forensic Experts Group – IFEG) koja djeluje pod okriljem Savjeta, zahvaljujući finansijskoj podršci Dobrovoljnog fonda Ujedinjenih nacija za žrtve torture (UN Voluntary Fund for Torture Victims).

Izvještaje su izradili članovi Ekspertske grupe nezavisnih forenzičara (IFEG), dr Đorđe Alempijević, dr Pierre Duterte i dr Onder Ozkalipci, koja djeluje pod okriljem IRCT-a, najveće svjetske organizacije građanskog društva zasnovane na članstvu koja se bavi rehabilitacijom žrtava torture, osnovana je 1985. godine i ima preko 160 centara u 76 država.

Dr Đorđe Alempijević je redovni professor sudske medicine na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Beogradu, kao član Evropskog komiteta za sprječavanje mučenja (CPT) u trećem mandatu učestvovao je u misijama u 11 država i sprovodio obuke širom svijeta o Istambulskom protokolu. Dr Pjer Duter (Pierre Duterte) je psihijatar i psihoterapeut, predavao viktimologiju na Univerzitetu Pariz V Rene Dekart, osnovao u Francuskoj 2002. godine Centar za psihološku i socijalnu podršku žrtvama povreda ljudskih prava i izbjeglicama, kao i nekoliko drugih udruženja, lično ispitao više od šest hiljada žrtava torture i liječio ili nadzirao liječenje više od sedam hiljada osoba koje su preživjele torturu. Dr Onder Ozkalipći (Onder Ozkalipci) je vanredni profesor sudske medicine u Turskoj, jedan od koordinatora i urednika Istanbulskog protokola UN, radio za Misiju Visokog komesara za ljudska prava UN u Južnom Sudanu u posljednja tri mandata, angažovan kao konsultant od strane Savjeta Evrope, Ljekara za ljudska prava iz SAD, Međunarodnog komiteta Crvenog krsta, član Svjetskog psihijatrijskog udruženja – sekcije za psihološke posljedice torture i progona, lično pregledao više stotina žrtava torture i dao stručna mišljenja za Evropski sud za ljudska prava, Afričku komisiju za ljudska prava i prava naroda, Inter-američku komisiju za ljudska prava, Međunarodni krivični tribunal UN za bivšu Jugoslaviju i nacionalne sudove Kipra, Gruzije, Švedske, Danske i Turske.

Strani eksperti su kod Jovana Grujičića opovrgli nalaze domaćih vještaka koji su tvrdili da su hematomi na tijelu Grujičića nastali prije dana kada je on tvrdio da je zlostavljan u policiji, odnosno da se kod Grujičića ne može sa sigurnošću reći da je povrijeđen elektro-šokerom “jer nema sličnih opekotina na drugim djelovima tijela”. Strani eksperti su utvrdili da je “datiranje modrica po izgledu (veličini i boji) netačno i forenzički nepouzdano” i ukazali da medicinska literatura i njihovo iskustvo ukazuju da se “ne mogu očekivati primjetne lezije svaki put kada se upotrijebi elektro-šoker, posebno ako je koža mokra ili se uređaj primijeni preko odjeće”. U zaključku izvještaja su naveli: “na osnovu iskaza g. Jovana Grujičića, navodnih simptoma, nalaza medicinskih pregleda i fotografija koje su napravljene ubrzo nakon incidenta, te naših fizičkih nalaza o obrascu lezija u obliku tačaka na desnoj strani abdomena, zaključujemo da su ove tačkaste lezije visoko konzistentne sa navodima da se radi o udarima struje elektro-šokerom”.

Strani vještaci su, postupajući u skladu sa Istanbulskim protokolom, posebnu pažnju pokazali i psihološko-psihijatrijskom vještačenju tragova zlostavljanja. Tako su kod Grujičića zaključili da on “trpi veliki skup simptoma koji su dio velikog složenog poremećaja post-traumatskog stresnog poremećaja”, a kod Boljevića je “dijagnostikovan post-traumatski stresni poremećaj i psihološki simptomi visoko su konzistentni sa torturom i zlostavljanjem”. Za razliku od takvog pristupa, u dosadašnjem toku izviđaja koje je sprovodilo državno tužilaštvo, Grujičićevo psihološko stanje je vještačeno samo da bi se ocijenilo da li protiv njega može biti vođen krivični postupak, kao i da li je to što mu je terapija bila uskraćena u pripremi ispitivanja u policiji ostavilo trajnije posljedice na njegov život i zdravlje, dok Boljevićevo psihološko stanje uopšte nije vještačeno.

U odnosu na Marka Boljevića, strani eksperti su zaključili:

“a. sve gore navedene lezije na fotografijama, zatim hematomi, ogrebotine i manje ogrebotine nasumično raspoređene po cijelom tijelu g. Marka Boljevića, uključujući vrat, prsa, ruke, i noge, te i dalje prisutan bol i patnja lica su visoko konzistentni sa njegovim navodima da su ga tukli nogama, šakama i bejzbol palicama tokom njegovog lišenja slobode 25. maja 2020.

b. Postojanje tri para tragova koji su dokumentovani na desnoj strani kuka visoko je konzistentno sa navodima o višestrukoj upotrebi elektro-šokera tokom njegovog lišenja slobode 25. maja 2020.

… e. Uzimajući u obzir dijagnostikovani post-traumatski stresni poremećaj, psihološke simptome i znakove fizičke traume (nasumično raspoređene modrice i ekhimoze po cijelom tijelu i tri para tragova na desnom kuku), možemo zaključiti da su naši nalazi visoko konzistentni sa navodnom torturom i zlostavljanjem tokom njegovog hapšenja 25. maja 2020.”.

Višestruka upotreba elektro-šokera, udaranje i psihološko zlostavljanje kome su bili izloženi i Grujičić i Boljević, kao i Benjamin Mugoša, treća osoba koja je prvobitno bila pod sumnjom da je učestvovao u podmetanju eksploziva, upućuju na to da se radilo o izvršenju krivičnog djela mučenje, od strane službenih lica, za koje je zaprijećena kazna zatvora od jedne do 8 godina, odnosno kvalifikovanog oblika krivičnog djela iznuđivanje iskaza praćeno teškim nasiljem, za koje je zaprijećena kazna zatvora od dvije do deset godina zatvora, pa Akcija za ljudska prava očekuje da nadležno državno tužilaštvo ta djela i adekvatno kvalifikuje.

RAZLIKE U PRISTUPU VJEŠTAČENJU DOMAĆIH I STRANIH EKSPERATA

1) U skladu sa Istanbulskim protokolom, koji predstavlja opšte prihvaćen vodič za djelotvorne istrage i dokumentovanje navoda o zlostavljanju i mučenju u skladu s međunarodnim standardima, detaljni iskaz podnosioca prijave zlostavljanja o načinu zlostavljanja se obavezno unosi u nalaz i u zaključku se naglašava da li je vještačenje pokazalo da su povrede konzistentne s tim iskazom i u kojoj mjeri.

2) Psihološko-psihijatrijsko vještačenje je sastavni dio sudsko-medicinskog vještačenja u smislu utvrđivanja dokaza o tome da je do zlostavljanja došlo. Psihološko-psihijatrijska ekspertiza, prema Istanbulskom protokolu, čini neodvojivu cjelinu sa sudsko-medicinskom ekspertizom tjelesnih (fizičkih) posljedica u svim istragama navoda zlostavljanja; ovakav pristup analizi slučajeva još uvek nije u široj upotrebi u CG, kao ni u susjednim državama, uprkos tome što je Istanbulski protokol u upotrebi već gotovo 2 decenije.

3) Iskustvo stranih vještaka u utvrđivanju povreda uslijed policijskog zlostavljanja, posebno upotrebom elektro-šokera (električnih paralizatora). Strani eksperti, članovi IFEG-a (Nezavisne grupe forenzičkih eksperata) imaju ogromno iskustvo u utvrđivanju i dokumentovanju tjelesnih i psiholoških posljedica kod žrtvava zlostavljanja i mučenja na svim kontinentima. Oni poznaju različite vrste odnosno načine mučenja i njihove posljedice, što im omogućava da identifukuju i znake ili da, kombinujući medicinske činjenice i pshiloško-psihijatrijske nalaze dođu do zaključaka do kojih ne dolaze ljekari koji nemaju toliko specifičnog iskustva u vezi sa zlostavljanjem.

Površni, i, prema stranim ekspertima, i pogrešni nalazi domaćih ljekara i vještaka, doveli su i do toga da Ombudsman u svom mišljenju nije zaključio da se u slučaju Jovana Grujičića radilo o policijskom zlostavljanju, iako je uočeno da nalaz zatvorskog ljekara nije sačinjen profesionalno, u skladu sa Istanbulskim protokolom.

ISTRAGA:

U slučajevima sve trojice koji su prijavili policijsko zlostavljanje u istrazi “bombaških napada”, nadležni državni tužioci još uvijek sprovode izviđaj, iako je od podnošenja prijava prošlo preko 13 mjeseci. Šest mjeseci se čekalo da se odredi vještačenje tjelesnih povreda na tijelu Jovana Grujičića, iako je HRA blagovremeno upozorila i tadašnjeg Vrhovnog državnog tužioca Ivicu Stankovića da vještačenje tjelesnih povreda na tijelu Grujičića neophodno hitno preduzeti. Nikada niko od podnosilaca prijava nije psihološki vještačen u vezi navoda o zlostavljanju. Takvi propusti u cjelini krše međunarodni standard djelotvorne istrage navoda o torturi. Ponavlja se ista priča koju smo već vidjeli sa mučenjem Aleksandra Pejanovića u policijskoj “Betonjerci”, sa Martinovićem, Zlatarskom ulicom… Ovi predmeti se očigledno ne smatraju hitnim, protivno pristupu koji za suzbijanje mučenja zahtijevaju međunarodni standardi ljudskih prava. U međuvremenu, mučitelji u policiji nastavljaju da rade sasvim normalno i primjenjuju sredstva prinude. Predrag Spasojević iz Autonomnog građanskog pokreta je na današnjoj konferenciji za medije rekao da ima saznanja da je mnogo više lica mučeno u CB Podgorica, iako se mnogi nijesu usudili da to prijave. Takva praksa mora da se prekine i to očekujemo da obezbijedi novi v.d. direktora Uprave policije Zoran Brđanin, kome su izvještaji stranih vještaka dostavljeni protekle nedjelje. Od Brađanina očekujemo i da osobe za koje se osnovano sumnja da su učestvovale u torturi nad Grujičićem, Boljevićem i Mugošom hitno suspenduje.

Na današnjoj konferenciji za medije direktorica Akcije za ljudska prava (HRA) je podsjetila da je HRA u julu prošle godine Tužilačkom savjetu podnijela pritužbu na rad nadležnih državnih tužilaca zbog toga što nisu djelotvorno sprovodili istragu u predmetu Jovana Grujičića, i saopštila da je taj savjet tu pritužbu odbacio bez obrazloženja u novembru prošle godine.

– Očekujemo da se hitno pokrene istraga ili podigne optužnica protiv policijskih službenika koji su osnovano sumnjivi da su mučili ove ljude, i da se oni što prije uklone iz policije. Na osnovu policijske dokumentacije se tačno zna koji su službenici bili nadležni za ispitivanje prema svoj trojici. U slučaju Jovana Grujičića još od juna prošle godine znamo kojih desetak službenika Uprave policije je bilo zaduženo za postupanje onda kada je mučen, jer je dokumentacija o tome dostavljena zahvaljujući efikasnom djelovanju Savjeta za građansku kontrolu rada policije po pritužbi majke Jovana Grujičića. Advokat Jovana Grujičića, Damir Lekić, iznio je i njihova imena na konferenciji za medije i obavjestio da ih je nadležna tužiteljka i navela u predmetu izviđaja kao osumnjičene.

Direktorica HRA je podsjetila i da su posle objave HRA koja je 14. jula 2020. godine zatražila od državnog tužilaštva da hitno sprovede djelotvornu istragu u slučaju prijava policijske torture koje su podnijeli Grujičić, Boljević i Mugoša, to isto zatražili i Evropska komisija, i ambasade SAD i Velike Britanije, kao i koordinatorka sistema UN u Crnoj Gori. Ona je istakla veliki doprinos Autonomnog građanskog pokreta i kolege Predraga Spasojevića, koji je istupanjem u medijima u slučaju Marka Boljevića, još krajem juna 2020. javnosti skrenuo pažnju na njegov slučaj i tako omogućio da se “sklope kockice” o očigledno organizovanom policijskom zlostavljanju u cilju iznuđivanja iskaza kod sve trojice učesnika istrage tzv. “bombaških napada”.

Detaljnije o izlaganjima učesnika konferencije za medije vidite u tekstu Jelene Jovanović, novinarke Vijesti, “Gorjanc Prelević: Brđanin da hitno procesuira policajce odgovorne za torturu”.