Evropski sud za ljudska prava je komunicirao Crnoj Gori predstavku grupe majki, supruga i kćerki stradalih izbjeglica koji su u Crnoj Gori u maju 1992. godine nezakonito uhapšeni i izručeni njima neprijateljskoj vojsci bosanskih Srba u Bosni i Hercegovini, državi u kojoj je u to vrijeme bio rat. Podnositeljke su podnijele predstavku protiv Crne Gore 2013. godine zbog povrede proceduralnog aspekta prava na život i zabrane torture njihovih sinova, braće i supružnika. Predstavka nosi naziv Krdžalija and Others v. Montenegro i zavedena je pod brojem 79065/13.

Komunikacija predstavke državi znači da je uspješno prevaziđen prvi prag ispitivanja osnovanosti predstavke i da se sada očekuje odgovor države na njene navode.

Predstavkom se tvrdi da je država odgovorna jer nije djelotvorno istražila i utvrdila odgovornost za zločin protiv izbjeglica iz maja 1992. godine. Ukazano je da su nadležni državni tužioci i sudije propustima u istrazi i greškama u primjeni prava učinili da niko ne bude kažnjen i da je tako Crna Gora prekršila međunarodne standarde humanitarnog prava i ljudskih prava. Neprofesionalno postupanje službenika države u ovom slučaju spada u nadležnost Evropskog suda za ljudska prava jer je istraga otvorena tek u februaru 2006. godine, kada je Evropska konvencija o ljudskim pravima uveliko obavezivala Crnu Goru da postupa u skladu s evropskim standardima.

Podnositeljke predstavke su u predstavci, pored ostalog, istakle da nadležni državni organi Crne Gore nisu ozbiljno istražili i kvalifikovali zločin protiv izbjeglica. Istakle su da je istraga vođena bez entuzijazma, da nije obuhvatila sve odgovorne, uključujući nalogodavce, bez čijeg znanja, saglasnosti i podrške policijska akcija hapšenja i izručenja izbjeglica nije mogla biti izvedena: “Istraga je pokrenuta da bi se obezbijedio razlog za prekid parničnih postupaka koje su porodice žrtava pokrenule za naknadu štete, a ne da bi se ostvarila krivična pravda. Vođena je bez entuzijazma, s nepotrebnim odlaganjima, bez saslušavanja svih koji su mogli dodatno osvijetliti taj zločin, i na kraju je dovela do nepotpune, eufemističke pravne kvalifikacije zločina.”

Naime, u zahtjevu za sprovođenje istrage i kasnije u optužnici, „nezakonito preseljavanje” ili deportacija je navedeno kao jedina radnja izvršenja krivičnog djela protiv izbjeglica (ratni zločin protiv civilnog stanovništva), iako je to eufemizam za ono što se izbjeglicama stvarno dogodilo. Podnositeljke predstavke su naglasile da su državni službenici Crne Gore izbjeglice namjerno izručili vojsci bosanskih Srba (pod vođstvom Radovana Karadžića i Ratka Mladića), koja je za izbjeglice Muslimane bila neprijateljska vojska, pa su morali znati da su ih time smrtno ugrozili. Podsjetile su i da je one koji su tako postupali Haški tribunal osuđivao za ubistvo i mučenje.

“Radnje izvršenja zločina nad sinom podnositeljke predstavke nikada nisu bile kvalifikovane kao akti ubistva, mučenja i nečovečnog i ponižavajućeg postupanja i procesuirane u skladu s tim, što bi bilo u skladu sa pravilima međunarodnog krivičnog prava… U sličnom slučaju, Međunarodni krivični tribunal za bivšu Jugoslaviju je osobe koje su zarobljenike predale snagama koje nisu kontrolisale i koje su ih kasnije zlostavljale, pa ubile, smatrao odgovornim i za ubistva i za mučenje i okrutno postupanje. U predmetu Mrkšić i Šljivančanin, okrivljeni su zarobljenike koje su izveli iz Vukovarske bolnice predali pripadnicima Teritorijalne odbrane i paravojnih jedinica, iako su znali da postoji ozbiljna mogućnost da će ih ovi zlostavljati ili ubiti, što se ubrzo i desilo, i zbog toga su proglašeni krivim za kršenje zakona i običaja ratovanja, i to konkretno za ubistvo, mučenje i nečovječno postupanje (Mrkšić), odnosno mučenje (Šljivančanin). Podnositeljka predstavke tvrdi da je i u njenom slučaju osobama koje su predale njenog sina i druge nezakonito uhapšene izbeglice snagama Srpske Republike BiH bilo jasno da bi ih one mogle ubiti, mučiti i na druge načine zlostavljati, te da je bilo mjesta za krivično gonjenje za ubistva, mučenje i nečovječno ili ponižavajuće postupanje ili kažnjavanje.”

Naglašeno je da su se sudovi pridružili klimi zataškavanja zločina tako što nisu popravili greške u kvalifikaciji tužioca i tako što su oslobodili sve optužene na osnovu izmišljenog pravnog standarda – optuženima je navodno nedostajalo potrebno svojstvo pripadnika strane u oružanom sukobu da bi mogli da odgovaraju za ratni zločin.

U tom kontekstu je istaknuto da je sud bio očigledno politički pristrasan, jer je Apelacionom sudu bilo važno da se ispravi logičan navod iz prvostepene presude da je sukob na teritoriji BiH bio međunarodnog karaktera, suprotan zvaničnoj politici da Crna Gora nije učestvovala u ratu u Bosni i Hercegovini. Međutim, dokazani slučaj “deportacije” izbjeglica upravo pokazuje da sukob jeste bio i međunarodnog karaktera, jer je Crna Gora, tada sa Srbijom u sastavu Savezne Republike Jugoslavije, otvoreno podržavala bosanske Srbe koji su činili jednu stranu u sukobu u BiH. Objašnjeno je i da je predsjednik Vlade Republike Crne Gore u vrijeme zločina 1992. godine ostao u kontinuitetu na najvišim pozicijama vlasti u državi, i da je Evropska komisija u izvještajima o Crnoj Gori u kontinuitetu izražavala zabrinutost u odnosu na nezavisnost sudova i kritikovala procesuiranje i ovog ratnog zločina.

Iako je Evropski sud za ljudska prava podnositeljke predstavke prvobitno obavijestio da odgovor države na njihovu predstavku očekuju do kraja maja, u petak su obaviještene da je ovaj rok na zahtjev Vlade produžen do 2. jula 2018, zato što je Vlada objasnila da dokumentaciju mora da prikuplja iz različitih izvora i da se radi o složenom slučaju. Posle 26 godina od zločina, višegodišnjeg procesuiranja pred državnim organima (2006-2015) i čekanja pred Evropskim sudom za ljudska prava, dalje produžavanje rokova podnositeljke predstavke smatraju nastavkom nipodaštavanja zločina i njegovih žrtava.

U ovom postupku je Evropski sud za ljudska prava pozvao Bosnu i Hercegovinu da dostavi pisane komentare, s obzirom na to da su podnositeljke predstavke njene državljanke.

Podnositeljke predstavke u postupku pred Evropskim sudom za ljudska prava zastupa izvršna direktorica NVO Akcija za ljudska prava Tea Gorjanc Prelević.